Temelelektronik.info

Bilgiler > Türk Havacılık Tarihi



Türk Havacılık Tarihi

1002 - 1955 yılları arasında türk havacılık tarihine damga vuran olaylardır. 

havacılık tarihimizle ilgili pek çok ilki kronolojik olarak sıralayıp yazmaya çalıştım. yazdığım her madde için elimden geldiğince birden çok kaynağa göz atarak en sağlıklı bilgiyi buraya aktardım. ilk uçmaya çalışan türk, osmanlı semalarında uçan ilk uçak, ilk uçak kullanan türk, uçakla katıldığımız ilk savaş, türklerin yaptığı ilk uçak, kurduğumuz ilk uçak fabrikası, atlayış yapan ilk kadın paraşütçü, ilk uçak kaçırma girişimi gibi bilgilere ulaşabileceğiniz bir yazıdır. 

ayrıca yazının sonuna mustafa kemal atatürk'ün havacılıkla ilgili çekilmiş olan fotoğraflarından bazılarını derleyip açıklamalı olarak ekledim. fotoğrafları görünce insan tekrardan hayran oluyor.

en dibe de bu konuyla ilgili daha derinlemesine bilgi sahibi olmak isteyenler için benimde yararlandığım bir kaynakça ekledim. herkese iyi okumalar diliyorum.

-havacılık tarihimizde bugüne kadar ortaya çıkmış olan ilk uçma girişimi gazneliler döneminde yaşamış olan türk bilgini ismail cevheri tarafından 1002 yılında yapılmıştır. cevheri hazırlamış olduğu kanatlarla nişabur'da bulunan ulucamii'nin en yüksek yerine çıkarak etrafta toplanan halka "bu dünyada benden başka kimsenin yapmadığı bir şey yaptım. ahiret için de kimsenin yapmadığı bir iş yapacağım." diye seslenerek atlayışını yapmıştır. ancak tasarlamış olduğu kanatlar onu taşıyamayıp yere çakılarak vefat etmiştir. 

-ikinci girişim ise bizans döneminde 1159 yılında istanbul'da gerçekleşmiştir. pek çok kişinin ilk defa duyacağı bu denemeyi siracettin doğulu adlı bir türk yapmıştır. dönemin imparatoru manuel komnenos, istanbul'a konuk olarak gelen ikinci kılıç arslan onuruna verilen şölende atmeydanı'nda yüksek bir yerden atlayış yapmıştır. sonucunda başarısız olup vefat etmiştir. 

-şimdiki girişim ise türk ve dünya tarihinde "ilk uçan insan" sıfatını kazanmış bir denemedir. bu denemeyi yapan tahmin ettiğiniz gibi osmanlı döneminde yaşamış olan hezarfen ahmet çelebi 'dir. dördüncü murat döneminde 1632 yılında kendi tasarladığı kanatlarla galata kulesinden üsküdar'a doğru uçuş gerçekleştirmiştir. 3200 metrelik mesafeyi rüzgarında yardımıyla başarıyla uçarak tarihe geçmiştir. dönemin önemli şahsiyeti evliya çelebi uçuş anını şu şekilde yazıya dökmüştür;
"hezarfen ahmet çelebi iptida okmeydanı’nın minberi üzere rüzgarın şiddetinden kartal kanatlarıyla sekiz-dokuz kere havada pervaz ederek talim etmiştir. badehu, sultan murat han, sarayburnu’nda sinan paşa köşkünden temaşa ederken galata kulesinin ta zirve-i alasından lodos rüzgarı ile uçarak üsküdar’da doğancılar meydanına inmiştir."
sinan paşa köşkünden atlayışı izleyen dördüncü murat hadiseden sonra hezarfen ahmet çelebi'yi huzuruna çağırarak ona 1 kese altın hediye etmiştir. ardından "bu adem pek havf edilecek bir ademdir, her ne murad edinse elinden gelir, böyle kimselerin bekası caiz değil" diyerek onu cezayir'e sürgüne göndermiştir. atlayış görseli

-dördüncü murat döneminde havacılıkla ilgili başka bir ilk daha yaşanmıştır. dünya tarihinde roket düzeneğiyle kendini havaya fırlatan ilk insan lagari hasan çelebi olmuştur. evliya çelebi seyahatnamesinde anlattığı üzere olay 1633 yılında dördüncü murat'ın kızı kaya sultan'ın doğumu münasebetiyle yapılan şenlik sırasında gerçekleşmiştir. baruttan doldurmuş olduğu yedi adet fişeği içine bindiği roket şeklinde dizayn ettiği düzeneğe monte edip ateşleyerek yaklaşık olarak 300 metre havalanıp 20 saniye civarı havada kaldıktan sonra kollarına bağladığı kanatlar yardımıyla denize düşmüştür. gösteri sonra padişahın karşısına geldiğinde ona 1 kese altın ile sipahi asker diye kayıt altına alınma ödülü verilmiştir. 
temsili resim - heykeli

-sultan birinci abdülhamit dönemine osmanlı topraklarında balonla ilk uçuş yapılmıştır. mart 1785 yılında iranlı bir fizikçi yanına iki osmanlı askeri alarak balonla istanbul'dan havalanır. 120 km uçtuktan sonra bursa'ya iniş yaparlar. yapılan bu girişime halk uzun süre şaşkınlıkla tepki vermiştir. balonla ilk uçuş

-wright kardeşler'in ilk kez 1903 yılında tasarladıkları motorlu uçağı uçurarak havacılık tarihinde yeni bir sayfa açmışlardır. bu olaydan sonra osmanlı devleti'nde motorlu uçağın uçuşunu ilk kez 2 aralık 1909 yılında istanbul semalarında görmekteyiz. ilk uçuş belçikalı pilot baron de catters tarafından gerçekleştirilmiştir. ilk uçuş

-29 eylük 1911 yılında italya'nın trablusgarb'ı işgal etmeye başlaması nedeniyle osmanlı devleti karşılık vererek savaşa girişmişlerdir. bu savaş türk ve dünya havacılık tarihi için önemli bir noktadır. çünkü ilk kez bir savaş meydanında uçak kullanılmaktaydı. onun için birden çok ilk barındırmaktadır. bunlar; 
+dünya tarihinde savaş meydanında ilk uçak kullanan millet italyanlardır. osmanlı'ya karşı savaşta 24 uçak-4 bolan kullanmışlardır. osmanlı'nın bu savaşta hava gücü bulunmamaktadır. trablusgarb'ta italyan havacılar
+22 ekim 1911 tarihinde italyanlar bleriot xı model uçakla osmanlı cephesi üzerinde keşif yaparak osmanlı karargahının yerini belirlemiş ve italyan kara birliklerin oraya saldırı düzenlemesini sağlamıştır. bu keşif dünya havacılık tarihinde savaşta yapılan ilk keşif uçuşudur. 
+1 kasım 1911 yılında ise italyanlar etrich taube model uçakla osmanlı askerlerinin üzerine havadan el bombası atılarak tarihte ilk kez hava bombardımanı gerçekleştirilmiştir.
+10 eylül 1912 yılında riccardo moizo kullandığı nieuport ıv model uçak osmanlı askerlerinin yerden topçu ateşiyle düşürülmesi sonucu dünya havacılık tarihinde düşen ilk savaş uçağı olmuştur. uçağı kullanan pilot ise osmanlıların eline geçtiği için oda esir düşen ilk pilot unvanını almıştır. ayrıca osmanlıların yapmış olduğu hava savunması da dünya havacılık tarihinde bir ilk olarak geçmiştir. 

-osmanlı hükümeti harbiye nazırı mahmut şevket paşa havacılık konusunda gelişmeleri izlemek için 1911 yılının başlarında iki subayı avrupa'ya göndermiştir. onların verdikleri raporlar doğrultusunda 1 haziran 1911 yılında kıtaat-ı fenniye ve mevaki-i müstahkame'ye bağlı havacılık komisyonu kurulmuştur. bu tarih günümüzde türk hava kuvvetleri'nin kuruluş tarihi olarak kabul edilmektedir. mahmut şevket paşa

-temmuz 1911 yılında osmanlı hükümeti aldığı karar ile iki subayı pilot eğitimi alması için fransa'da bulunan bleriot uçuş okuluna göndermiştir. fransa'ya gönderilen mehmet fesa evrensev ile yusuf kenan bey eğitimlerini başarıyla bitirerek 1912 yılında ülkemize geri dönmüşlerdir. uçuş eğitimini ilk bitiren kişi mehmet fesa evrensev olduğundan fransız hava kulübünün 780 nolu pilot brövesinin(bröve: pilotların resmi elbiselerine takmış oldukları, pilot olduklarını gösteren sembol) sahibi olup, türk hava kuvvetlerinin 1 nolu brövesini takarak ilk türk pilot unvanını almıştır. diğer subayımız yusuf kenan bey 797 nolu pilot brövesini alarak eğitimini tamamlayıp türk tarihinde pilot unvanı alan ikinci kişi olmuştur. mehmet fesa evrensev, yusuf kenan bey

-1912 yılının başlarında havacılıkla ilgili istanbul'da yeni bir adım atılmıştır. yeşilköy ile sefaköy arasındaki alana 700 metre genişliğinde, 1500 metre uzunluğunda çimlerle kaplı pist ile iki adet hangar inşasıyla türk havacılık tarihinin ilk hava meydanı yapılmış oldu. 

-15 mart 1912 yılında fransız r.e.p.(robert esnault pelterie) firmasından alınan iki uçaktan ilkine ordu adı verilmiştir. bu uçak türk hava kuvvetlerinin envanterine giren ilk uçak olarak kayıtlara geçmiştir. ilk osmanlı uçağı "ordu"

-mehmet feza evrensev 26 nisan 1912 yılında prens celalettin adlı deperdussin model uçağı istanbul semalarında uçurarak türk semalarında uçan ilk türk pilotu ünvanını almıştır. ilgili görsel26 nisan tarihi ülkemizde uzun yıllar pilotlar günü olarak kutlanmaktaydı. 2013 yılında türkiye havayolu pilotları derneği(talpa) uluslararası havayolu pilotları dernekleri federasyonu'na(ıfalpa) bu tarihin dünya pilotlar günü olarak kutlanması önerisini yaptı. önerinin kabul edilmesiyle 2014 yılında beri 26 nisan dünya pilotlar günü olarak kutlanmaktadır.

-18 ekim 1912 yıllında başlayan balkan savaşlarında osmanlı devleti ilk kez savaşta uçak kullanmıştır. savaş öncesi osmanlı'nın elinde 3 adet deperdussin, 5 adet r.e.p., bir adet bleriot, iki adet bristol, iki adet harlan model 13 adet uçak bulunmaktaydı. 

-1913 yılında dünyanın üçüncü, türk havacılık tarihinin ise ilk uçak mühendisi eğitimini tamamlamıştır. bahsettiğim kişi ord. prof. dr. ali yar 1910 yılında fransa'daki aeronotik ve makine inşaatı yüksek mühendis mektebi'nde(l'ecole nationale superieuere de l'aeronautique) eğitim görmeye başlayıp, 1913 yılında eğitimini başarıyla bitirmiştir. tarihimize ilk türk uçak mühendisi olarak adını yazdırmıştır. ord. prof. dr. ali yar

-30 kasım 1913 yılında fethi bey idaresindeki deperdussin model uçakla belkıs şevket hanım'la birlikte uçuş gerçekleştirmişlerdir. bu uçuş belkıs şevket hanım'a uçan ilk türk kadını unvanını kazandırmıştır. belkıs şevket hanım ve fethi bey - uçuş sonrası uçaktan inerken

-1914 yılında havacı eğitmenlerden üsteğmen mithat nuri bey "vasıta-ı tayyare" adıyla tarihimizin ilk türkçe teknik havacılık kitabını yazmıştır. mithat nuri bey

-8 şubat 1914 yılında osmanlı devleti islam coğrafyasının moralini yükseltmek ve batıya havacılık alanında güçlü olduğunu göstermek için iki uçakla dört pilotu istanbul'dan kahire'ye uçuş yapmak için görevlendirmiştir. fethi bey ile sadık bey muavenet-i milliye adlı uçakla, nuri bey ile ismail hakkı bey prens celaleddin adlı uçakla kahire'ye doğru havalanmışlardır. 27 şubat 1914 günü fethi bey ile sadık bey'in kullandıkları uçak kudüs civarlarındaki taberiye gölü yakınlarına, 11 mart 1914 günü nuri bey ile ismail hakkı bey'in kullandıkları uçak ise yafa civarlarında düşmüştür. bunun sonucunda ismail hakkı bey hariç diğer üç pilotumuz şehit olmuştur. havacılık tarihimizin ilk şehit pilotları diye kayıtlara geçilmiştir. sadık bey - ismail hakkı bey - fethi bey - nuri bey aynı karede, dördü birlikte, şehitlikleri, düşen iki uçağın kullandığı güzergah ve düşüş noktaları

-1914 yılında osmanlı devleti birinci dünya savaşına dahil olmuştur. savaşın başlarında osmanlı devleti'nin elinde 7 savaş uçağı ile 12 eğitim uçağı bulunmaktaydı. ancak savaş yıllarında müttefiki almanya'dan havacılık konusunda destek alınca uçak sayısında artış olmuştur. savaşın sürdüğü 1914-1918 yıllar arasında osmanlı'nın cephelerinde görev yapan uçak sayısı 450 civarı olmuştur. bu uçaklardan 300 civarı almanya'dan satın alınmış geri kalan 150 civarı uçak ise almanya'nın osmanlı cephelerine destek için gönderdiği kendi uçaklarıdır. bu dönemde envantere girmiş bazı uçak modelleri şunlardır; nieuport h6, ponnier, rumpler 4a13, albatros b.ı, fokker e.ı, l.v.g. b.ı, pfalz parasol a.ıı, gotha ld.ıı, a.e.g. c.vı, fokker d.vıı, short 184, sablatnig sf.v
ayrıca savaş döneminde çekilmiş bazı fotoğraflara da yer vermeden olmaz. türk-alman pilotları, çanakkale'de deniz uçağı, keşifden dönen pilotlar, tayyareyle birlikte osmanlı askerleri, osmanlı deniz havacıları, çanakkale 15. harp tayyare bölüğü, deniz tayyare bölüğü, deniz uçağının vinçle indirilişi, pilotlardan üsteğmen fazıl bey

-1917 yılında osmanlı devleti tarafından türk havacılığının ilk resmi yayını "vekayi ve
terakkiyatı havaiye mecmuası" çıkarılmaya başlanmıştır.

-18 mart 1915 günü çanakkale cephesinde alman havacılardan yüzbaşı erich serno çanakkalede'den bozcaada'ya yaptığı uçuş ilk keşif uçusu olarak kayıtlara geçmiştir. rumple model uçakla yapmıştır. 

-3 kasım 1918 yılında imzalanan mondros mütarekesisonucu bilindiği gibi itilaf güçleri anadolu'nun dört bir yanını işgale başlamışlardır. mustafa kemal atatürk'ün samsun'da başlatmış olduğu milli mücadele ateşi halkı işgallere karşı birleştirmiştir. bu dönemde osmanlı'nın elinde mücadeleye katkı sağlayabilecek yüze yakın uçak bulunmaktaydı. milli mücadele hava gücünü oluşturmak için işgalcilerden uzak belli bölgeler merkez olarak seçilmiştir. bu yerler konya, erzurum, elazığ ve diyarbakır olmuştur. merkezlerde işgalcilerden kaçırılan, almanya'dan gizlice alınan, birinci dünya savaşında tahrip olmuş uçaklar toplanıp tamiratı yapıldıktan sonra cephelere gönderilmiştir. milli mücadele sırasında 40'a yakın uçak cephelerde hizmet vermiştir. 
hizmet veren uçakların bazıları şunlardır; spad xııı c.ı, dh 9, fıat r.ıı, albatros d.v-d.v a, pfalz d.ııı, saml aviatik b.ı, nieuport 27
milli mücadele döneminde havacılıkla ilgili bazı fotoğraflar ise; konya tayyare bölüğünde uçak tamirinde çalışanlar, yunanlılardan ele geçirilen bir uçak, 1922 yılı tayyare bölüğü, cephede uçakla birlikte askerler, erzurumlu nazif bey'in bağış yaptığı uçak, konya tayyare bölüğü, tayyareci iki pilot, ismet tayyaresi

-7 haziran 1920 günü vecihi hürkuş ve beraberindeki beş arkadaşı istanbul maltepe hava istasyonunda bulunan 45 uçaktan 4 tanesini anadolu'ya kaçırmak için girişimde bulunmuşlardır.bir adetfokker e.ııı model ile üç adet albatros d.ııı model uçağı havalandırmaya çalışmışlardır. ancak pistin bozuk olması nedeniyle üç uçak zarar görüp kalkış yapamamış ve sadece bir adet albatros model uçağı anadolu'ya kaçırabilmişlerdir. bu olay üzerine ingilizler alanda bulunan diğer uçakları tahrip edip uçamaz hale getirmiştir. 

-13 haziran 1920 tarihinde ankara hükümeti t.b.m.m'de harbiye dairesine bağlı hava kuvvetleri(kuva-yı havaiye) şubesi kurulmasına dair karar alınmıştır. böylece yeni türk devleti'nin ilk hava kuvvetleri teşkilatı kurulmuştur. 

-15 ağustos 1920 günü kurtuluş savaşının ilk keşif uçuşu yapılmıştır. pilot vecihi hürkuş albatros model uçakla kula-alaşehir arasında keşif uçuşu yaparak düşman mevzilerini tespit etmeye çalışmıştır.

-11 ekim 1922 yılında imzalanan mudanya ateşkes antlaşması ile milli mücadeleden türk halkının başarıyla çıktığını resmileştirmiştir. bu mücadele döneminde türk tarafının kaybettiği uçak sayısı 3 olmuştur. işgalci güçlerin ise 25 adet uçak kaybı kayıtlara geçmiştir. 

-1924 yılında kurtuluş savaşında önemli görevler alan vecihi hürkuş kendi imkanlarıyla izmir'de vecihi k-vi adını verdiği uçağı tasarlayıp yapmıştır. uçağı bitirdikten sonra uçuş izni almak için başvuruda bulunur. ancak bir türlü olumlu yanıt alamayınca izinsiz olarak izmir gaziemir hava pistinden 28 ocak 1915 günü uçağıyla havalanır ve havada 15 dakika uçar. bu uçuş havacılık tarihimizin ilk türk uçağının uçuşu diye kayıtlara geçer. tasarladığı uçak "vecihi k-vı"

-16 şubat 1925 tarihinde mustafa kemal atatürk'ün emri ile türk tayyare cemiyeti kurulmuştur. kuruluş amacı türk havacılık sanayisinin temellerini atmak, personel yetiştirmek, havacılığı halka tanıtmaktır. 15 mayıs 1915 günü cemiyetin resmi açılışında "istikbal göklerdedir" cümlesini mustafa kemal atatürk ilk defa burada sarf etmiştir. konuşmasında "istikbal göklerdedir; çünkü göklerini koruyamayan milletler yarınlarından asla emin olamazlar" diyerek havacılığın önemine vurgu yapmıştır. 1935 yılında türk tayyare cemiyeti'nin ismi türk hava kurumu olarak değiştirilmiştir.türk tayyare cemiyeti'nin ilk amblemi

-25 ekim 1925 günü türk havacılık tarihinin en önemli günlerinden biridir. türk tayyare cemiyeti ile alman uçak firması junkers arasında yapılan antlaşma ile ortak "tayyare ve motor türk anonim şirketi(tomtaş) kurulmuştur.ortaklığa dair belge türk havacılığında sanayi alanında atılan ilk adımdır. şirketin kuruluş hikayesine ve anlaşmanın içeriğine kısaca göz atmak gerekirse; mustafa kemal atatürk yeni kurulan devleti hızlıca kalkındırmak için pek çok girişimlerde bulunmuştur. havacılık sanayisinin kurulması içinde en hızlı çözümün bu alanda kendini geliştirmiş bir devletten yardım almakta görmüştür. çünkü oradan öğrenilen bilgilerle kendi sanayimizi kuracak aşamaya geleceğimizi düşünüyordu. bu sebeple ilk olarak alman firması junkers flugzeugwerke a.g ile irtibata geçilip türkiye'de uçak fabrikası kurması için anlaşmaya gidilmiştir. bu dönemde alman firmaları versay antlaşmasının getirdiği kısıtlamalar nedeniyle kendi ülkelerinde üretim yapamıyorlardı. onun için başka ülkelerde uçak sanayisi kurmak için istekli oluyorlardı. hem bizim hem de almanların istekli olmasıyla uçak sanayisi kurmak için yapılan anlaşma tomtaş kurulmuştur. anlaşmanın içeriği;

*türk hava kuvvetlerinin ihtiyacı olan her türlü uçağın imal edilmesi
*türk hükümetinin belirlediği bir yerde uçak fabrikası kurulup her türlü makine ve teçhizatı junkers firmasının karşılaması 
*eskişehir iline uçak onarım ve bakım fabrikası kurulması
*anlaşma müddeti 40 yıl olup, yapılması planlanan fabrikaların 2 yıl içinde tamamlanması gibi maddeler içeriyordu. yapılan çalışmalar sonucu tomtaş tarafından kayseri'ye uçak yapım fabrikası, eskişehir'e ise uçak bakım ve onarım fabrikası kurulmaya karar verildi. şimdi her iki fabrikayı ayrı başlık altında inceleyeceğiz.

-kayseri uçak fabrikası-

*kayseri'nin anadolu'da stratejik bir konumda olması, milli mücadele döneminde batı bölgelerine nazaran güvenirliğinin daha yüksek olması gibi nedenlerle uçak fabrikasının yapılacağı yer seçilmiştir. 1925 yılı sonlarına doğru junkers firması kayseri'de belirlenen yere uçak fabrikasını yapmaya başlamıştır. fabrika inşasında almanya'da gelen 5 mühendis ile 120 işçi ve 240 türk işçisi katılmıştır. gerekli olan malzeme iskenderun limanına getirilerek oradan zorlu koşullarla kayseri'ye sevk edilmiştir. temel atma töreni

*6 ekim 1926 tarihinde uçak fabrikasının inşası tamamlanarak açılışı yapılmıştır. açılışa savunma bakanı recep peker, tomtaş'ın ilk genel müdürü refik koraltan ve junkers firmasının yetkilileri katılmıştır. mustafa kemal atatürk yabancı devletlerle görüşme yapacağından açılışa katılamamış ancak daha sonra uçak fabrikasını ziyaret etmiştir. fabrikanın havadan görünüşü, imalat yapılırken, hangarda bekleyen uçaklar, montajı yapılan junkers a-20, açılış heyeti, uçak yapımı sırasında

*28 mayıs 1928 tarihinde açılmış olan fabrikanın kapatılmasına karar verilmiştir. çünkü açılışından itibaren geçen iki yıllık sürede junkers firması mali konularda sıkıntı çekmeye başladığını söyleyerek anlaşmanın yükümlülüklerini yerine getirmemesi, fabrika'da çalışan alman mühendis ve işçilere türklerden daha fazla maaş ödenmesi sorun teşkil etmeye başlaması gibi nedenlerden dolayı fabrika kapatılıp junkers firmasıyla sorunlar çözülmeye çalışılmıştır. bunun neticesinden 1929 yılında junkers firmasına ait tüm hisseler belli bir miktar karşılığında alınarak türk tayyare cemiyeti'ne devredilmiştir. böylece tomtaş tamamen yerli bir firma olarak savunma bakanlığına bağlanmıştır. ancak 1930 yılında alınan kararla tomtaş( tayyare ve motor türk anonim şirketi) tüm hisselerini savunma bakanlığına bağlı hava müfettişliğine bırakarak tamamen saf dışı kalmıştır. 1931 yılından itibaren kayseri uçak fabrikası savunma bakanlığına bağlı olarak üretim yapmak için tekrar açılmıştır. 1948 yılına kadar çeşitli uçakların imalatını gerçekleştiren fabrika bu yıldan sonra sadece bakım ve onarım işlerini yaptığından ismi kayseri hava ikmal ve bakım merkezi olarak değiştirilmiştir. 

*1926-1928 yılları arasında junkers firmasıyla birlikte 30 adet junkers a-20, 3 adet junkers f-13 modeli uçakların üretimi yapılmıştır. 1928 yılında 1931 yılına kadar kayseri uçak fabrikası üretim yapmasa da hava kuvvetlerinin elinde olan bazı uçakların bakım ve onarımı yapmıştır. 

*1931-1948 yılları arasında kayseri uçak fabrikasında 
+ilk önce curtiss aeroplane and motor company firmasıyla lisans anlaşma yapılarak 24 adet curtiss hawk ıı ve 8 adet curtiss fledgling ıı c modeli uçak imalatı yapılmıştır. ufak bir bilgi verecek olursak, 1933 yılında imal edilen ilk custiss fledgling ıı c uçağı iran şahı rıza pehlevi'ye hediye edilmiştir. 
+daha sonra gothaer waggonfabrik firmasıyla da lisans anlaşması düzenlenmiş ve 43 adet gotha go-145 model uçağın imalatı yapılmıştır. 
+peşinden panstwowe zaklady lotnicze firmasıyla lisans antlaşması yapılmış ve 4 adet p.z.l. p-24 a-c ile 21 adet p.z.l. p-24 g modeli uçak imal edilmiştir.
+ son olarak f.g. miles firmasıyla lisans antlaşması yapılmış ve 26 adet miles magister model uçağın imalatı yapılmıştır. bu modelden sonra artık fabrikada uçak imalatı yerine sadece bakım ve onarım işleri yapılmasına karar verilmiştir. 

-eskişehir uçak bakım ve onarım fabrikası-

*1926 yılında tomtaş önderliğinde eskişehir'de bakım ve onarım fabrikası olarak açılmıştır. ancak 1930 yılında tomtaş junkers firmasıyla tamamen bağını koparak iflas etmesiyle burası savunma bakanlığına bağlı onarım merkezi olmuştur. burada 1932 yılında yurt dışında eğitim almış olan türkiye cumhuriyeti'nin ilk uçak mühendisi selahattin reşit alan “milli müdafaa vekâleti 1” (m.m.v.1) adını verdiği uçağı tasarlamıştır. uçağın resmi

-23 nisan 1926 tarihinde istanbul yeşilköy'de uçak teknisyeni yetiştirmek için tayyare makinist mektebi açılmıştır. ilk müdürü salim ilkuçan, eğitim gören öğrenciler , uçak tamiri yaparken

-1929 yılında türk tayyare cemiyeti uluslararası havacılık federasyonu(fai) üyeliğine kabul edilmiştir. 

-16 eylül 1930 günü vecihi hürkuş yapmış olduğu ilk sivil türk uçağı vecihi k-ıv isimli uçağıyla istanbu'dan ankara'ya uçuş yapmıştır. vecihi k-xıv uçağı, uçağıyla poz veririken 

-27 eylül 1932 yılında vecihi hürkuş havacılık tarihimizin ilk sivil tayyare okulunu açmıştır. burada 2'si kız olmak üzere 12 öğrenciye pilotluk eğitimi vermiştir. 

-1933 yılında ilk sivil tayyare okulunda pilotluk eğitimi gören bedriye tahir gökmen okulu başarıyla bitirip tarihimizin ilk kadın pilotu unvanını almıştır.(burada bir uyarı yapmak istiyorum çoğu yerde ilk kadın pilot sabiha gökçen olduğu yazmaktadır. doğrusu sabiha gökçen ilk kadın savaş pilotu olduğudur. bedriye tahir gökmen ise ilk kadın pilot olarak kabul görmektedir. bu ufak ayrıntıya dikkat etmenizi öneririm.) fotoğrafı, dönemin gazetesinde ilk kadın pilot

-20 mayıs 1933 yılında milli savunma bakanlığı'na bağlı "hava yolları devlet işletmesi" kurulmuştur. ilk seferini ankara-istanbul arasında yapılmış olup bilet fiyatı 35 lira 5 kuruş olarak belirlenmiştir. birinci yılın sonunda türk hava yolları 460 yolcu taşımıştır. ilk müdürlüğünü tarihte uçan ilk türk pilot olan fesa evrensev yapmıştır. ilk filoda 2 adet curtiss king bird, 2 adet junkers f-13 ve 1 adet tupolev ant-9 model uçak bulunmaktaydı. ilk uçuş öncesi

-3 mayıs 1935 yılında mustafa kemal atatürk'ün isteğiyle gençlere havacılık eğitimi verilmesi amacıyla türk hava kurumu bünyesinde türkkuşu havacılık okulu açılmıştır. burada öğrencilere uçuş eğitimi, planör eğitimi, paraşüt eğitimi gibi eğitimlere verilmekteydi. mustafa kemal atatürk türkkuşu okulunun açılışında uçuşları izlerken, paraşüt atlayışı

-12 eylül 1935 tarihinde abdurrahman türkkuşu ankara'da paraşütle atlayış yapmıştır. türk havacılık tarihimizde ilk türk paraşütçü unvanını kazanmıştır. 

-4 ekim 1935 yılında da yıldız eruçman paraşütle atlayış gerçekleştirerek ilk türk kadın paraşütçü olmuştur. atlayış öncesi

-1937 yılında istanbul beşiktaş'ta nuri demirağ uçak fabrikası kurulmuştur. nuri demirağ kendi girişimiyle bu fabrikada iki model uçak tasarımı yapıp imal etmiştir. nuri demirağilk model nu.d 36 adıyla üretilmiş olup eğitim uçağıdır. nu.d 36 modeli, nu.d 36 gösteri uçuşunda. imal ettiği ikinci model nu.d 38 türk havacılık tarihinde ilk metal gövdeli yolcu uçağıdır. taşıyabildiği yolcu sayısı 6 kişidir. ayrıca bu model bombardıman uçağı olarak da kullanılmıştır.
nu.d 38 yolcu uçağı modeli, nu.d 38 bombardıman modeli

-30 ağustos 1937 tarihinde sabiha gökçen askeri havacılık okulundan almış olduğu askeri uçuş brövesi ile türk ve dünya havacılık tarihinin ilk kadın savaş pilotu unvanını kazanmıştır. uçakla fotoğrafı, bombardıman uçağıyla

-12 haziran 1938 günü pilot emrullah ali yıldız yanına aldığı öğrencisi ile eskişehir'den planörle havalanmıştır. ikili 14 saat 20 dakika havada kalarak iki kişilik planörle en uzun havada kalma dünya rekorunu kırmışlardır.planörle fotoğrafı ayrıca 1952 yılında "kanatlı uçaklar için değişken açılı pervane mekanizması" buluşu ile havacılık tarihine geçmiş ve buluşu amerika'da adına patentlenmiştir. çalışmanın çizimleri

-1940 yılında ankara'da türk hava kurumu tarafından etimesgut uçak fabrikası kurulmuştur. kapatıldığı 1951 tarihine kadar 16 adet farklı projede uçak tasarlayıp üretmiştir. bu modellere tek tek bakacak olursak; 
*thk-1 modeli : 12 kişilik askeri taşıt planörüdür. tasarım olarak yetersiz bulunduğundan test uçuş yapılmamıştır. 
*thk-2 modeli : tek kişilik akrobasi eğitim uçağıdır. test uçuşunu pilot emrullah ali yıldız yapmış olup 12 adet üretilmiştir. 
*thk-3 modeli : tek kişilik akrobasi planörüdür. türkkuşu havacılık okulu için birden çok üretim yapılmıştır.
*thk-4 modeli : tek kişilik planördür. kullanışlı olmamıştır.
*thk-5 modeli : iki motorlu ambulans uçağıdır. 2 hasta 1 doktor taşıma kapasitesi vardır. paris havacılık fuarında gösterime sunulmuştur. burada danimarka uçağı beğenip sipariş vermiştir. havacılık tarihimizde ihraç ettiğimiz ilk türk uçağı olmuştur. thk-5 danirma'nın kullanımında
*thk-5a modeli : 6 kişilik turizm uçağıdır. uçuş sertifikası almış olup 5 adet üretilmiştir. 
*thk-7 modeli : tek kişilik eğitim planörüdür. 
*thk-9 modeli : iki kişilik eğitim planörüdür. 
*thk-10 modeli : hafif nakliye uçağı olup 3 adet üretilmiştir.
*thk-11 modeli : üsten kanatlı şekilde üretilen turizm uçağıdır. tasarımından dolayı kullanışsız bulunup seri üretime geçilmemiştir. 
*thk-12 modeli : 12 kişilik çift motorlu yolcu uçağıdır. proje aşamasında öteye gidememiştir. 
*thk-13 modeli : tek kişilik planördür. uçan kanat projesi doğrultusunda imal edilmiş olup test uçuşu sırasında hasar görmesi nedeniyle proje sonlandırılmıştır. uçağın projesi ileri ki yıllarda amerika tarafından üretilen b-2 uçağında kullanılmıştır. 
*thk-14 modeli : iki kişilik eğitim planörü olup proje aşamasında kalmıştır.
*thk-15 modeli : iki kişilik metal gövdeli eğitim uçağıdır. yaklaşık olarak 60 adet üretilmiştir. hava kuvvetlerinde yakın zamana kadar hizmet veren uçak fabrikanın önemli projelerinden biri olmuştur. 
*thk-16 modeli : iki kişilik metal gövdeli jet motorlu eğitim uçağıdır. proje aşamasında kalmıştır. 

-23 ocak 1944 silahlı kuvvetleri bünyesinde türk hava kuvvetleri komutanlığı kurulmuştur. daha öncesinde hava müşavirliği adı altında hizmet vermekteydiler. tsk komutasında kurulan hava kuvvetlerinin ilk komutanı tümgeneral zeki doğan olmuştur. 

-29 kasım 1954 yılında vecihi hürkuş ilk türk sivil havayolu olan hürkuş havayolları'nı kurmuştur. türk hava yolları'ndan geride kalan 10 uçağı kredi ile satın alıp istanbul-bursa, izmir-aydın, istanbul-zonguldak, izmir-muğla gibi kısa hatlarda sefer düzenler. 1959 yılında adana'da uçağı düşence uçuş izni iptal edilir. peşinden uçak kredilerini ödeyemeyince uçaklarını el konularak şirketi kapatmak zorunda kalır. şirket amblemi, hürkuş hava yolları'na ait bir uçak

-1955 yılında türk havacılık tarihinin ilk uçak kaçırma meydana gelir. vecihi hürkuş bir yıl önce kendi imkanlarıyla hürkuş havayolları'nı kurmuştur. uçaklarıyla taşımacılık haricinde reklamdan da para kazanmaktaydı. uçakla reklam panosu çekerek ya da reklam kağıtları atma yoluyla bu işi yapıyordu. 1955 yılında hürkuş pilotlarında fevzi gökdeniz bursa stadında maç oynanırken bir bankanın reklam kağıtlarını atma işini alır. uçağıyla stadın üstüne gelir devamını kendi ağzından dinleyelim; 
"stadyumun üstüne geldik. ben uçarken arkadaki gazeteci arkadaş da ilanları atmaya başladı. bu arada ne göreyim? tribünlerin ön kısmında neriman isminde bir kız arkadaş. artık hava atmanın sırası, dalıyorum çıkıyorum, çok alçaktan pike yapıyorum. öyle ki 2-3 metreden pike yapmaya başladım. bu dalışlar esnasında uçağın kanadı stadın kenarındaki elektrik tellerine takıldı ve burun üstü çakıldık. kemerim bağlı değildi. gazeteciyi bağlamıştım. çarpmayla birlikte öne fırladım. gazeteciye bir şey olmadı."
vecihi hürkuş hemen hastaneye gider durumunu öğrenir. ciddi olmadığını görünce sinirden pilotu ziyaret etmeden hastaneden gider. pilot fevzi ziyaret edilmediğine kızar. ayrıca hürkuş'tan alacağı ödemelerde vardır. bunları düşünüp vecihi hürkuş'tan karşılığına almaya karar verir. kafasında plan kurmaya başlar. bir arkadaşından bulgaristan'ın harika bir yer olduğunu duyar ve bunun üzerine planını yapar. hürkuş'ta çalışan diğer arkadaşı sadık sagun'u çağırarak uçaklardan birini bulgaristan'a kaçıracağız diye düşüncesini anlatır. bir süre sonra bursa-istanbul seferini yapmakta olan hürkuş havayolları'na ait bir uçağı sınırdan geçirerek bulgaristan'a kaçırırlar. bulgar yetkililer uçağa el koyarlar. ancak 62 gün sonra 5000 leva ücretle tekrardan uçağı türkiye'ye getirmeye başarırlar. pilotlar göçmen kabul edilerek bulgaristan'da kalmalarına izin verilir. bu girişim havacılık tarihimizin ilk uçak kaçırma girişimidir. vecihi hürkuş'un kaçırılan uçağı türkiye'ye geri getirdiğine dair haber 

-sonuç olarak cumhuriyet'in ilk yıllarından son uçak fabrikasının kapatıldığı 1950 yılına dek ülkemizde gerek devlet eliyle gerekse sivil girişimciler çabalarıyla uçak sanayisinin gelişmesi için sayısız çalışma yapılmıştır. ancak ikinci dünya savaşı'nın ülkeyi ekonomik açıdan dar boğaza sokması ve ardından amerika'nın yürütüğü truman doktrini çerçevesinde gelen marshall yardımları ülke sanayisinin gerilemesine neden olmuştur. bu gerileme belki de en çok uçak sanayisini vurmuş ve tamamen ortadan kalkmasına neden olmuştur. uçak sanayisi o dönemlerden etkilenmeyip günümüze kadar yeşerip büyüyebilseydi şimdi üretebileceğimiz uçaklar hakkında daha farklı şeyler konuşuyor olacaktık. yazıyı mustafa kemal atatürk'ün havacılıkla ilgili bir söylevi ile bitiriyorum; 
"geleceğin en etkili silahı da, aracı da hiç kuşkunuz olmasın tayyaredir. bir gün insanoğlu tayyaresiz de göklerde yürüyecek, gezegenlere gidecek, belki de aydan bize haber yollayacaktır. bu mucizenin gerçekleşmesi için 2000 yılını beklemeye gerek kalmayacaktır. gelişen teknoloji daha şimdiden bunu müjdeliyor. bize düşen görev ise, batıdan bu konuda fazla geri kalmamayı temindir."

---
-mustafa kemal atatürk'ün havacılıkla ilgili çekilmiş bazı fotoğrafları

-

                                                              -sabiha gökçen ile uçuşları izlerken - iran şahı rıza pehlevi ile izmir'de hava birliklerini denetlerken - izmir'deki havacılarla birlikte - türkkuşu havacılık okulunda - türkkuşu havacılık okulunun açılışı - planör kullanırken - eskişehir'de uçuşları izlerken - eskişehir'de komutanlarla uçuşları bakarken - istanbul yeşilköy havaalanı'nda inceleme yaparken - fahrettin altay'la eskişehir hava okulunda - uçuş yapacak pilotlarla birlikte - devlet hava yolları'nın uçağından inerken - trakya'da gösteri uçuşlarını izlerken - devlet hava yolları uçağına binerken - uçakları denetlerken - fahrettin altay'la uçuşları izlerken - iran şahı rıza pehlevi ile eskişehir hava garnizonunda - iran şahı rıza pehlevi ile uçuş okulundan ayrılırken - sabiha gökçen'le birlikte teftişte - türkkuşu uçuş okulunu açılışında konuşma yaparken - havacıları izlerken - ismet inönü ile birlikte yeşilköy havaalanı'nda - yeşilköy havaalanı'nda - eskişehir hava okulunu denetlerken ve son olarak 19 kasım 1938 günü türk havacıları mustafa kemal atatürk'ün aziz naaşını uğurlarken

kaynakça:
-kitaplar-

-vecihi hürkuş, bir tayyarecinin anıları, yapı kredi yayınları.
-avni okar, türkiye'de tayyarecilik(1910-1924), yapı kredi yayınları.
-fatih m. dervişoğlu, nuri demirağ-türkiye'nin havacılık efsanesi, ötüken neşriyat.
-osman yalçın, türk hava harp sanayii tarihi, iş bankası yayınları.
-ismail yavuz, mustafa kemal'in uçakları(türkiye'nin uçak imalat tarihi 1923-2012), iş bankası yayınları.
-bahattin adıgüzel, türk havacılığında iz bırakanlar, türk hava kurumu yayınları.

-makaleler-

-osman yalçın, "havacılık, hava gücünün doğuşu ve birinci dünya savaşına etkisi", ankara üniversitesi atatürk yolu dergisi.
-osman yalçın, "kuruluştan günümüze türk hava kurumu", akademik bakış dergisi.
-osman yalçın, "türk hava kurumu'nun kurduğu hava harp sanayii fabrikaları", atatürk araştırma merkezi dergisi.
-osman yalçın, "mühürdarzade nuri bey’in (demirağ) hayatı ve çalışmaları (1886-1957)", ankara üniversitesi atatürk yolu dergisi.
-mustafa keskin," milli mücadelede türk hava kuvvetleri için uçak sağlanması", erciyes üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü dergisi.
-nazmi kal, "atatürk döneminde uçak sanayii", ekonomik forum dergisi.
-ismail yavuz, "thk etimesgut uçak fabrikası 1939-1950", makine ve mühendis dergisi.
-ismai yavuz, "ilk türk uçağı", bilim ve teknik dergisi.
-ersan bocutoğlu-mehmet dinçaslan,"1925- 1950 döneminde türk havacılık endüstrisi ve ikinci dünya savaşı sonrası konjonktürün türk havacılık endüstrisine etkileri", karadeniz teknik üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü dergisi.

-tezler-

-mehmet dinçaslan, türkiye'de milli burjuvazinin girişimci tipolojisi olarak nuri demirağ ve uçak fabrikası örnek olayı, yüksek lisans tezi.
-emre uçar, türk havacılık sanayiinde kayseri uçak fabrikası’nın yeri, yüksek lisans tezi.
-gökhan taşkesen, türk havacılık tarihine eleştirel yaklaşım, doktora tezi.
-mehmet köçer, türk havacılığı(1911-1922), yüksek lisans tezi.
-serdar sarısır, atatürk dönemi milli hava harp sanayii içinde kayseri tayyare fabrikasının yeri, yüksek lisans tezi.
-metin güneşşen, cumhuriyetten günümüze türk kara havacılığı, yüksek lisans tezi.
-tuncer dinçeller, atatürk döneminde havacılık faaliyetleri, yüksek lisans tezi.
-yılmaz akdemir, atatürk dönemi türk havacılığı, yüksek lisans tezi.
-ali cem, atatürk döneminde türkiye'de sivil havacılığın kuruluşu ve gelişimi(1925-1938), yüksek lisans tezi.

-internet siteleri-

                                                              -www.hvkk.tsk.tr - sitede türk hava kuvvetlerinin kuruluşundan itibaren envantere girmiş tüm uçakların bilgileri ve dönemelere ayrılmış havacılık tarihi mevcuttur. eski uçaklara merakı olanlar mutlaka göz atsın derim. 
                                                              -www.militaryfactory.com - osmanlı döneminde kullanılan uçakları görselleriyle birlikte yayınlayan sitedir. ingilizce olup ayrıca diğer devletlerin uçaklarına da göz atma şansınız var. 
                                                              -www.tayyareci.com - siteden türk havacılık tarihimizle ilgili her türlü bilgiye ulaşmak mümkündür. zaten tıkladığınız da ne demek istediğimi daha iyi anlayacaksınız. 
                                                              -www.havacilikdunyasi.net - osmanlı'dan günümüze kadar geçen sürede türk havacılığını dönem dönem anlatan başlıklar vardır. ilgisi olanlar girsin derim.
                                                              -www.kokpit.aero - havacılık ilgili yeni gelişmeleri takip etmek isteyenler için en iyi sitelerden biridir. ayrıca hem geçmiş hem de bugünle ilgili makaleler de bulunmaktadır. 
                                                              -www.hezarfendergi.com - havacılık dünyasıyla ilgili birçok bilgiyi içinde barındıran sitedir. farklı başlıklar altında doyurucu bilgiler mevcuttur.
                                                              -www.tayyarecivecihi.com - türk havacılık tarihimiz içinde önemli bir yeri olan vecihi hürkuş'la ilgili her türlü bilgiye ulaşabileceğiniz bir sitedir. vecihi hürkuş'un hayatını derinlemesine okumanızı tavsiye ederim. çünkü havacılık tarihimizin her aşamasında yer almıştır. ileri ki zamanlarda sözlüğe yaptıklarıyla ilgili detaylı bir yazı yazmayı düşünüyorum. 
                                                              -www.nuridemirag.com - cumhuriyet döneminde sivil havacılığın gelişmesi için çaba sarf eden nuri demirağ'ı daha iyi tanımak için hazırlanmış sitedir. özellikle fotoğraf arşivine göz atmanızı tavsiye ederim.


sonraki bilgi:      Nazi Yöneticilerinin iq seviyeleri

önceki bilgi:       Okumalık Ekşiyazılar

 
 

Bu sayfaya 988  defa bakıldı


Bu internet sitesi kar amacı gütmemektedir. Bu içeriğin siteden kaldırılmasını istiyorsanız alttaki butonu kullanarak içeriğin kaldırılması için istekte bulunabilirsiniz.